खरीप पिकांसाठी किमान हमी भावात (एमएसपी) वर्ष 2024-25साठी झाली वाढ

नवी दिल्ली : उत्पादकांना त्यांच्या उत्पादनांसाठी योग्य किंमत मिळावी यासाठी विपणन हंगाम 2024-25 करिता सर्व अनिवार्य खरीप पिकांच्या किमान हमी भावात (एमएसपी) वाढ करण्याचा निर्णय पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या अध्यक्षतेखाली झालेल्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाच्या बैठकीत बुधवारी रोजी घेण्यात आला. मागील वर्षाच्या तुलनेत, कारळे (₹983 प्रति क्विंटल), तीळ (₹632 प्रति क्विंटल), आणि तूर/अरहर (₹550 प्रति क्विंटल) यांसारख्या तेलबिया आणि कडधान्यांच्या एमएसपीमध्ये सर्वाधिक वाढ करण्यात आली आहे.
खरीप पिकांसाठी एमएसपी निश्चित करताना, भाड्याने घेतलेले मानवी श्रम, बैल मजूर/यंत्र मजूर, भाडेतत्वावर दिलेले भाडे, बियाणे, खते, सिंचन शुल्क इत्यादी खर्च, तसेच खेळत्या भांडवलावरील व्याज, पंप संच चालवण्यासाठी डिझेल/विद्युत खर्च आणि कौटुंबिक श्रमाचे योग्य मूल्य या सर्व घटकांचा विचार केला गेला आहे.
केंद्र सरकारने वर्ष 2024-25 साठी विपणन हंगामासाठी खरीप पिकांच्या किमान हमी भावात (एमएसपी) वाढ जाहीर केली आहे, जी केंद्रीय अर्थसंकल्प 2018-19 मध्ये ठरविलेल्या नियमानुसार उत्पादन खर्चाच्या किमान 1.5 पट असणार आहे. खासकरून, बाजरीसाठी (77%), तुरीसाठी (59%), मक्यासाठी (54%), आणि उडीदसाठी (52%) एमएसपीमध्ये उत्पादन खर्चाच्या तुलनेत जास्त लाभ मिळण्याची अपेक्षा आहे. इतर पिकांसाठी, शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादन खर्चापेक्षा 50% अधिक लाभ मिळण्याची अपेक्षा आहे.
ही घोषणा सरकारने तृणधान्ये, कडधान्ये आणि पोषणमूल्य असलेली धान्य यासारख्या विविध पिकांच्या लागवडीस प्रोत्साहन देण्यासाठी केली आहे. भात (ग्रेड अ), ज्वारी (मालदांडी), आणि कापूस (लांब मुख्य) यासारख्या पिकांच्या उत्पादन खर्चाची स्वतंत्र माहिती उपलब्ध नसली तरी, शेतकऱ्यांना या पिकांसाठी देखील ५०% पेक्षा अधिक लाभ अपेक्षित आहे. सरकारने उच्च किमान हमी भाव देऊन पोषणमूल्य असलेल्या विविध पिकांच्या लागवडीला चालना देण्याचा निर्णय घेतला आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना आर्थिक फायदा होईल तसेच विविध प्रकारचे अन्नधान्य उत्पादन वाढीस लागेल.
देशात खरीप हंगामातील विपणनात 2003-04 ते 2013-14 या कालावधीत, बाजरीसाठी एमएसपीतील दर रु.745/- प्रति क्विंटल आणि मुगासाठी रु.3,130/- प्रति क्विंटल होता. त्यानंतर, 2013-14 ते 2023-24 या कालावधीत, एमएसपी मध्ये किमान परिपूर्ण वाढ झाली. मक्यासाठी रु.780/- प्रति क्विंटल आणि कारळासाठी रु.4,234/- प्रति क्विंटल होती.
वर्ष 2004-05 ते 2013-14 या कालावधीत, खरीप विपणन हंगामाअंतर्गत समाविष्ट 14 पिकांची खरेदी 4,675.98 लाख मेट्रिक टन होती, ज्यामुळे 2014-15 ते 2023-24 या कालावधीत या पिकांची खरेदी 7.58 लाख मेट्रिक टन होती.
वर्ष 2023-24 च्या तिस-या सुधारित अंदाजानुसार देशातील एकूण अन्नधान्य उत्पादन 3,288.6 लाख मेट्रिक टन आणि तेलबियांचे उत्पादन 395.9 लाख मेट्रिक टन होणार असून, या वर्षाच्या उत्पादनाच्या अंदाजानुसार तांदूळ, कडधान्ये, तेलबिया, पौष्टिक तृणधान्ये/श्री अन्न आणि कापसाचे खरीप उत्पादन 1,143.7 एलएमटी, 68.6 एलएमटी, 241.2 एलएमटी, 130.3 एलएमटी आणि 325.2 लाख गाठी असण्याचा अंदाज आहे